Dichtbij-huis Gelre reis

Gelre is het laatste onafhankelijke land van wat later de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zou gaan heten. Gelre ontstond rond het jaar 800 in de Duitse stad Geldern.

Onder aanvoering van graven, gravinnen, hertogen en hertoginnen breidde het land zich uit. Uiteindelijk strekte het land zich van Sittard tot aan Kampen, van Gorinchem tot Winterswijk. Gelre kende vier kwartieren met afzonderlijke hoofdsteden, Zutphen, Nijmegen, Arnhem en Roermond.

Hertogdom Gelre en het Graafschap Zutphen is het land van de kastelen, van de landschappen met bossen en rivieren, het land met de oudste steden, de eerste rechtspraak, markten en internationale handel. Gelre was een van de eerste landen met een constitutionele monarchie. Gelre, het land waar de Moderne Devotie bloeide en waar de schilderkunst zich al vroeg ontwikkelde. Gelre beleefde een Gouden Eeuw, al eeuwen voor Holland.

Gelre was ook het land dat altijd begeerd werd door andere machten, zoals de Bourgondiers en de Hollanders. Zij wilden Gelre inlijven om haar rivieren en als bufferzone tegen aanvallen vanuit het oosten. Gelre is een land dat vaak in oorlog was. De bekendste, Hertog, Karel van Gelre Egmont, streed heel zijn leven voor de onafhankelijkheid van Gelre. Zijn beroemdste wapenfeit is de plundering van Den Haag en van Amsterdam in 1528. Vergeefs.

Uiteindelijk moest het Hertogdom moest buigen voor de Bourgondische overmacht in 1543. Niet veel later werd Gelre ongewild strijdtoneel van de Tachtig Jarige oorlog, die door Willem van Oranje begonnen was. De oorlog tussen de Hollanders en de Spanjaarden betekende een ramp voor Gelre.

De strijd van de Oranje Nassaus en door hen met harde hand aangejaagde opgelegde reformatie had rampzalige gevolgen voor het Hertogdom. De Oranje Nassaus veroverden Gelre. Veel Gelderse steden waren vernield, kloosters en kerken verbrand en kregen een Oranjegezind stadsbestuur. Het land raakte verscheurd. Het verloor het zuidelijke kwartier (tegenwoordig Limburg), dat Spaans en dus wel katholiek bleef. Het noordelijke deel, het huidige Gelderland, zochten de bewoners hun heil in schuilkerken of bezochten in het geheim kerken net over de grens in Münster.

De Ridders van Gelre, bekend van Omroep Gelderland, laten u Gelderland zien door hele andere ogen. Ze nemen u mee terug naar de Middeleeuwen, naar de glorietijd van Gelre, en ook naar haar ondergang. De Ridders belichten de geschiedenis zoals deze niet in de Nederlandse schoolboekjes staat. Na deze reis is uw blik op de grootse provincie van Nederland voorgoed veranderd.

Dag 1 – dinsdag (Op zoek naar de oer-oorsprong van Gelderland)

We vertrekken vanaf het Centraal Station in Arnhem naar de bakermat van de Gelderse beschaving: het oude stadje Geldern. René Arendsen vertelt u tijdens de busreis van anderhalf uur in grote lijnen over de duizendjarige geschiedenis van Gelre die we samen gaan beleven. Geldern, of in het Nederlands Gelder, ligt tegenwoordig net over de grens in Duitsland. Aan dit stadje dankt Gelderland haar naam. Op het marktplein worden we ontvangen door de voorzitter van de historische vereniging van Geldern. Gerd Halmanns is oud-geschiedenisleraar en spreekt perfect Nederlands. Hij neemt ons mee langs vergeten plekjes in en om de historische binnenstad van Geldern.

Na de lunch in Geldern vervolgen we onze reis naar Wassenberg. Na ongeveer een uur komen we aan in dit charmante Duitse grensstadje dat op de flanken van een stuwwal ligt. Eigenlijk ligt op deze plek de oeroorsprong van Gelderland. Het bewijs zullen we zien in de parochiekerk en in het mottekasteel van Wassenberg. We sluiten de dag af met een bezoek aan de imposante ruïne van kasteel Montfort. Een enthousiaste gids leidt ons rond. Montfort ligt tegenwoordig in Midden-Limburg, maar was eeuwenlang het bestuurscentrum van het zuidelijkste deel van Gelderland. Aan het einde van de middag komen we aan in één van de vier oude Gelderse hoofdsteden: Roermond. Hier brengen we de eerste nacht door.

Programma:
09.30 – vertrek Arnhem
11.00 – rondwandeling in Geldern
13.00 – lunch
15.00 – Wassenberg
16.30 – Kasteel Montfort
18.00 – Aankomst in Roermond – verblijf en diner

Dag 2 – woensdag (De mausolea van de Gelderse vorstendynastie)

In de ochtend bezoeken we de Munsterkerk in Roermond. Hier vinden we het oudste dubbelgraf van Nederland en één van de mooiste middeleeuwse monumenten van Europa. Midden in de prachtige Romaanse basiliek liggen graaf Gerard IV van Gelre en zijn vrouw Margaretha begraven. Deken Merkx van de Munsterkerk leidt u rond. Meteen voelt u het rijke Roomse leven uit lang vervlogen tijden. Daarna nemen gidsen u mee voor een wandeling door de sfeervolle binnenstad van Roermond.
De lunch gebruiken we in kloster Graefenthal, net over de grens in Duitsland. Zuster Elisabeth, dochter van de Gelderse hertog Reinald II, wacht ons op. Zij is al zevenhonderd jaar dood, maar maakt vandaag voor ons een uitzondering. Zij leidt ons rond over het prachtige kloosterterrein. Graaf Otto II van Gelre had deze plek bedoeld als het mausoleum van de Gelderse vorstendynastie. Inderdaad liggen negen leden het het vorstenhuis van Gelre op deze plek begraven. Kloster Graefenthal is omgeven door een muur van één kilometer. De middeleeuwse kloostergang is prachtig bewaard gebleven en zuster Elisabeth neemt ons zelfs mee naar de zolders van het klooster. Na het bezoek aan Kloster Graefenthal rijden we naar Zutphen waar we aan het einde van de middag arriveren in ons hotel.

Programma:
09:30 – Munsterkerk in Roermond + aansluitend stadswandeling
13:00 – Lunch in Kloster Graefenthal
14:00 – Bezoek aan Kloster Graefenthal met zuster Elisabeth
17:30 – Aankomst in Zutphen – verblijf en diner

Dag 3 – donderdag (Ontdekkingstocht door de oudste stad van Gelre: Zutphen)

Vandaag gaan we de hele dag op pad met Ridder van Gelre Bas Steman. Hij is schrijver, programmamaker en chauvinistische Zutphenees. Bas laat ons alle verborgen plekjes van de oudste stad van Gelre zien. Zutphen is één van de oude Gelderse hoofdsteden en kreeg in 1190 als eerste plaats stadsrechten van de graaf van Gelre. Daarna ontwikkelde Zutphen zich als de rijkste stad van het hertogdom Gelre. In de binnenstad wanen we ons terug in de middeleeuwen. Natuurlijk bezoeken we de grote Walburgiskerk met de unieke kettingbibliotheek uit de zestiende eeuw en bekijken we de originele stadsbrief uit 1190 in het Stedelijk Museum van Zutphen. Maar Bas Steman opent voor u ook deuren die voor anderen gesloten blijven. Aan het einde van de middag vertrekken we naar Nijmegen.

09:30 Stadswandeling met Bas Steman – Deel 1
11:30 – Lunch + vrije tijd op de markt
13:30 – Stadswandeling met Bas Steman – Deel 2
16:00 – Vertrek naar Nijmegen
17:00 – Aankomst in Nijmegen / Berg en dal – verblijf en diner

Dag 4 – vrijdag (Dag van de Hertoginnen)


Vandaag bezoeken we de derde Gelderse hoofdstad Nijmegen. Het is de oudste stad van Nederland met haar Romeinse oorsprong, maar Nijmegen kwam pas in 1247 bij Gelre. Daarna groeide het uit tot de grootste en machtigste stad van het hertogdom. Dat komt natuurlijk door de majestueuze burcht die ooit boven de Waal uittorende. Alle hertogen en hertoginnen van Gelre kwamen hier op bezoek. Helaas rest van de Valkhofburcht niet meer dan een paar muren en twee kapellen. In Museum Het Valkhof zien we enkele kunstschatten die herinneren aan de burcht en aan het hertogdom Gelre. Hier ontmoeten we professor Johan Oosterman van de Radboud Universiteit die ons vertelt over zijn fascinerende ontdekkingstocht naar hertogin Maria van Gelre (1380 – 1429) en haar unieke gebedenboek.

Na de lunch bezoeken we de Sint-Stevenskerk. Hier vinden we het praalmonument en de graftombe van een andere Gelderse hertogin: Catharina van Bourbon (1440 – 1469). Na een korte wandeling door de binnenstad van Nijmegen keren we terug naar de vierde hoofdstad van Gelre: Arnhem.

09:30Wandeling over het Valkhof + bezoek Museum Het Valkhof
11:00 – Lezing van prof. dr. Johan Oosterman over hertogin Maria van Gelre
13:00 – Lunch
14:00 – Bezoek Sint-Stevenskerk + stadswandeling
16:30 – Vertrek naar Arnhem
17:00 – Aankomst in Arnhem – verblijf en diner

Dag 5 – zaterdag (Op bezoek bij hertog Karel van Gelre)

Vandaag sluiten we onze reis door het hertogdom Gelre af met een bezoek aan hertog Karel van Gelre (1467 – 1538) in de Arnhemse Eusebiuskerk. Hertog Karel werd onlangs verkozen tot Grootste Gelderlander Aller Tijden in een verkiezing van de provincie Gelderland. Hij ligt begraven in een grafkelder onder een prachtig zestiende-eeuws praalmonument. Gids Anneke van der Griend vertelt gepassioneerd over de hertog en over zijn strijd voor de onafhankelijkheid van het hertogdom Gelre tegen de machtigste vorsten van de wereld. Na afloop van het bezoek aan de kerkzaal kunt u op eigen gelegenheid naar de glazen balkons in de Eusebiustoren waar u een prachtig uitzicht heeft over een groot deel van het Gelderse hertogdom.

09:30 – Bezoek Eusebiuskerk
12:00 – Afsluitende lunch en einde van de reis.